Currenda 12/2020

„Adwent jest synonimem nadziei: nie daremnym oczekiwaniem na jakiegoś bezosobowego boga, lecz konkretną i niezawodną ufnością w powrót Tego, który już raz do nas przyszedł, «Oblubieńca», który swoją krwią przypieczętował zawarte z ludzkością wieczne przymierze. Jest to nadzieja, która pobudza do czujności, cnoty wyróżniającej ten szczególny okres liturgiczny. Do czujności w modlitwie, ożywianej pełnym miłości oczekiwaniem; czujności wyrażającej się w dynamice konkretnej miłości, której towarzyszy. Z takimi uczuciami wspólnota chrześcijańska wchodzi w czas Adwentu, zachowując duchową czujność, aby lepiej przyswoić sobie przesłanie słowa Bożego”.

Jan Paweł II, Rozważanie przed modlitwą «Anioł Pański», 2.12.2001 r.

„Adwent odnawia oczekiwanie na Chrystusa, który przyjdzie, aby nas zbawić, w pełni urzeczywistniając swe królestwo sprawiedliwości i pokoju. Coroczne wspominanie narodzin Mesjasza w Betlejem odnawia w sercach wierzących pewność, że Bóg pozostaje wierny swym obietnicom. Jest zatem Adwent pełnym mocy głoszeniem nadziei, która przenika nasze najgłębsze doświadczenia osobiste i wspólnotowe. Każdy człowiek marzy o świecie bardziej sprawiedliwym i solidarnym, w którym godne warunki życia i pokojowe współistnienie przyczyniałyby się do kształtowania harmonijnych relacji pomiędzy ludźmi i narodami. Często bywa jednak inaczej. Przeszkody, konflikty i trudności różnej natury często pojawiają się w naszym życiu, a niekiedy niemal je wypełniają. Siła i odwaga potrzebne do zaangażowania się w to, co dobre, mogą ustąpić złu, niekiedy bowiem zdaje się, że zdobywa ono przewagę. W takich właśnie chwilach przychodzi nam z pomocą nadzieja. Tajemnica Bożego Narodzenia (…) daje nam pewność, że Bóg jest Emmanuelem – Bogiem z nami. Dlatego nigdy nie powinniśmy czuć się osamotnieni. On jest nam bliski, stał się jednym z nas, przyjmując ciało w dziewiczym łonie Maryi. Dzieląc nasz pielgrzymi los na tej ziemi, sprawił, że możemy osiągnąć radość i pokój, których pragniemy w głębi naszego serca. Okres Adwentu przypomina inny jeszcze aspekt nadziei, który dotyczy sensu i wartości życia w sposób bardziej ogólny. Nierzadko stawiamy sobie dzisiaj pytania: kim jesteśmy, dokąd zmierzamy, jaki sens ma to, co robimy na ziemi, co nas czeka po śmierci?

Jan Paweł II, Audiencja generalna, grudzień 2003 r.

►REFLEKSJE NAD SŁOWAMI PRYMASA TYSIĄCLECIA
GRUDZIEŃ: Nie wystarczy radować się silną wiarą, trzeba zabiegać o rozumną wiarę. Nie dam sobie zasiać wątpliwości – to wiele. Umiem się obronić przeciwko pokusie – to bardzo wiele. Umiem innych pouczyć o wierze – to doskonała miara, do której nas prowadzi Duch Święty na modlitwie.

►SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI POAK ZA 2020
Podobnie jak w latach ubiegłych prosimy o przygotowanie sprawozdania z działalności POAK za 2020 r. W załączeniu wzór. Sprawozdanie należy przesłać do 15 grudnia br. mailem lub pocztą na adres biura.
Mimo ograniczeń, z którymi borykamy się od dłuższego czasu, prosimy o sporządzenie sprawozdania i przesłanie do biura w wyznaczonym terminie.

►MATERIAŁY FORMACYJNE
Informujemy, że do odebrania pozostało jeszcze ok. 90 szt. zamówionych na 2021 rok materiałów formacyjnych Zgromadzeni na świętej wieczerzy. Akcja Katolicka szkołą wiary, świętości i apostolstw. Jeśli ktoś z Państwa nie może odebrać materiałów osobiście (lub za pośrednictwem innej osoby w godzinach urzędowania biura) prosimy o kontakt z biurem DIAK tel. 668 385 356 w sprawie ustalenia innej możliwości przekazania materiałów.

►REKOLEKCJE ADWENTOWE 2020 14-16 GRUDNIA 2020
W dniach 14-16 grudnia br. planujemy zorganizować Rekolekcje adwentowe w Sanktuarium Najświętszej Krwi Pana Jezusa w Poznaniu. Z uwagi na utrzymującą się pandemię będziemy w nich uczestniczyć za pośrednictwem transmisji korzystając ze strony Sanktuarium: https://trzyhostie.pl/multimedia/transmisje-on-line/
Rekolekcje poprowadzi ks. dr Rafał Rybacki, rektor sanktuarium. Każdego dnia spotykać się będziemy o godz. 18:00 na Mszy św. i konferencji. Przygotujmy się do udziału w tych rekolekcjach.

►NOWENNA MIESIĘCY
W grudniu modlimy się za wstawiennictwem bł. Edmunda Bojanowskiego. Zachęcamy do wspólnej modlitwy i refleksji. Tekst nowenny dołączony jest z wyprzedzeniem miesięcznym do currendy.

►GODZINY PRACY BIURA

wtorek 13:00 ÷ 16:00
czwartek 13:00 ÷ 17:00

►NUMER KONTA BANKOWEGO DIAK

Bank PEKAO S.A. II/o Poznań 10 1240 1763 1111 0000 1812 9605

Ks. Wojciech KUĆKO, Katecheza XII / 2020:
Ważne miejsce Eucharystii w sztuce sakralnej. Streszczenie / DIAK Poznań.

I. Wprowadzenie:
Sprawowanie Eucharystii motywowało chrześcijan do urządzania nie tylko miejsc kultu – najpierw w tzw. domus Ecclesiae, a po edykcie Konstantyna w postaci pięknych bazylik, ale także warunkowało potrzebę wykonywania wyposażenia, narzędzi i paramentów dla odprawiania mszy świętej. „Sakrament miłości”, jak nazywa Eucharystię św. Tomasz z Akwinu, stał się inspiracją dla wielu artystów, od początku chrześcijaństwa aż do czasów współczesnych.
II. Rozważanie:
Motywy i symbole eucharystyczne, rozwijające się praktycznie od początku chrześcijaństwa, zagościły na stałe w kulturze europejskiej i światowej.

• Ziarno, zboże, pszenica. W Ewangelii Janowej Jezus nazywa siebie „chlebem życia” (por. J 6,35), dlatego właśnie ziarno, zboże, a zwłaszcza pszenica stają się podstawowym symbolem Eucharystii. Chleb przedstawiany był nie tylko w scenie ustanowienia Eucharystii, ale, np. w obrazach narodzenia Jezusa, w postaci bochna lub kłosów, co miało wskazywać istotę Jego ziemskiej misji – oddanie życia w ofierze (por. Hans Multscher, Ołtarz w Wurzach, 1437). Szafa na chleb symbolizowała w średniowieczu Maryję, która w swym łonie nosiła Chrystusa, chleb życia.
• Wino, winogrono. Z symbolem chleba łączy się w naturalny sposób wino lub winogrono, którego Jezus użył w czasie ostatniej wieczerzy jako materii sakramentalnej: „To jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana. Zaprawdę, powiadam wam: Odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu aż do owego dnia, kiedy pić go będę nowy w królestwie Bożym” (Mk 14, 24-25). Symbol winogron jest odwołaniem do starotestamentowej historii wysłanników, którzy z polecenia Mojżesza mieli dokonać zwiadu ziemi Kanaan (por. Lb 13, 17 i n.), po czym przynieśli wielki drąg z kiścią winogron. Na ołtarzu Mikołaja z Verdun w kaplicy św. Leonarda w Klosterneuburg (1181) tę scenę ze zwiadowcami odniesiono do ukrzyżowania Chrystusa i opatrzono napisem: Vecte Crucis lignum botro Christi lege signum – „W drągu z winogronem zobacz znak drewna krzyża Chrystusa”.
• Chleb, ryby
  Zapowiedzią Eucharystii były sceny z rozmnożeniem chleba i ryb, kiedy to Chrystus nakarmił kilka tysięcy ludzi, raz za pomocą pięciu chlebów i dwóch ryb, a po raz wtóry z siedmiu chlebów i paru małych ryb (por. Mt 14,13-21). W sztuce wczesnochrześcijańskiej chleby i ryby stały się symbolem nieukazywanej wówczas ostatniej
  wieczerzy. Chrystus otrzymuje od apostoła Andrzeja chleb i rybę (por. mozaika w bazylice Sant’Apollinare  Nuovo w Rawennie, 520). Dziesięć wieków później Jacopo Tintoretto w Sali Zgromadzeń w Scuola Grande di San Rocco w pobliżu ołtarza maluje scenę Zbioru manny (1577) jako figury Eucharystii i zapowiedzi wieczerzy
  Pańskiej. Scena łamania chleba (łac. fractio panis), odwołująca się do rozmnożenia chleba, obecna jest zwłaszcza w katakumbach chrześcijańskich. Pierwsi chrześcijanie spotykali się na łamaniu chleba, co zostało poświadczone w tekstach Didachè (I wiek), u Ignacego z Antiochii (+107) czy w Apologii św. Justyna (+165).
• Wesele w Kanie Galilejskiej
  Kolejnym znanym od czasów starożytnych obrazem Eucharystii jest wesele w Kanie Galilejskiej (J 2,1-12). Chrystus uświęcił tam swoją obecnością związek mężczyzny i kobiety, a przemieniając wodę w wino, zapowiedział inną przemianę, która dokonuje się w czasie mszy świętej, gdy chleb i wino stają się Jego Ciałem i
  Krwią. W rzymskiej bazylice Santa Sabina na panelu drewnianych drzwi (ok. 432) zestawiono przemianę wody w wino ze sceną rozmnożenia chleba i ryb. Ukazywanie związku Kany Galilejskiej z Wieczernikiem jest obecne w sztuce aż do późnego średniowiecza, czego wyrazem było umieszczanie Jezusa pośrodku stołu weselnego i przez obecność kielicha na stole.
• Baranek. Kiedy w VII wieku do liturgii rzymskiej włączono modlitwę Agnus Dei, także baranek otrzymał znaczenie eucharystyczne, przywołując śmierć Chrystusa na krzyżu. Niewątpliwie w tym symbolu kryło się także odwołanie do starotestamentowych figur Chrystusa: ofiary Abla, Abrahama i Melchizedeka. Święty Jan Chrzciciel nazywa Jezusa „Barankiem Bożym” (J 1,29), a św. Piotr – „barankiem niepokalanym i bez zmazy” (1 P 1,19). Apokaliptyczna wizja baranka złożonego w ofierze, który jako jedyny jest godzien otworzyć pieczęcie księgi (por. Ap 5,6), zagościła na stałe w sztuce chrześcijańskiej; została ukazana w doskonały sposób przez Jana i Huberta van Eycków w kaplicy Joosta Vijdta w katedrze św. Bawona w Gandawie (Adoracja Mistycznego Baranka, 1432).
• Kielich. W czasach karolińskich sceny ukrzyżowania ubogacone zostają kielichem jako symbolem Eucharystii, zaś w XII wieku rozpoczyna się obrzęd unoszenia hostii podczas mszy świętej, podczas którego uruchamiano dzwony, aby wszyscy wierni mogli kontemplować Eucharystię. Kobieta, uosabiająca Kościół (łac. Ecclesia), stojąc pod krzyżem Chrystusa zbiera do kielicha Jego krew, tymczasem inna kobieta, Synagoga, jest uosobieniem zatwardziałości serc Żydów w przyjęciu prawdy o życiu, śmierci i zmartwychwstania Mesjasza (por. np. figury z elewacji wejściowej południowego ramienia transeptu katedry w Strasburgu, ok. 1225-1230).
• Monstrancja. W konsekwencji XIII-wiecznych objawień i ustanowienia święta Corpus Domini – uroczystości Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa – zostają wprowadzone do użycia monstrancje (łac. monstrare – pokazywać), nazywane także ostensoriami (łac. ostendere – ukazać), czyli specjalne naczynia liturgiczne służące do wystawiania hostii, konsekrowanej podczas mszy świętej, do adoracji, procesji lub w celu błogosławieństwa wiernych. Rafael Santi umieścił monstrancję w centrum fresku Dysputa o Najświętszym Sakramencie (1508-1509) w Stanza delia Segnatura w Watykanie, który ukazuje różne opinie na temat eucharystycznej obecności Chrystusa w Kościele triumfującym w górnej części dzieła oraz w Kościele pielgrzymującym w jego dolnej sekcji, nad wszystkim zaś króluje jeden Bóg w trzech osobach. Do powyższego dziedzictwa należy dodać bardzo wiele naczyń liturgicznych, paramentów mszalnych, szat, ksiąg, mszałów, modlitewników i śpiewników, w których symbole eucharystyczne miały ukazać z jak wielką tajemnicą mamy do czynienia podczas celebrowania mszy świętej.
• Ostatnia wieczerza. Temat artystyczny ostatniej wieczerzy zaczęto podejmować dopiero ok. V wieku, ukazując dwa jej główne momenty: zapowiedź zdrady, głównie w sztuce zachodniej, oraz komunię apostołów, na którą kierowali uwagę artyści na Wschodzie. Sytuacja zmienia się po soborze trydenckim (1545-1563), kiedy pod wpływem podkreślania nauki o rzeczywistej obecności Chrystusa w Eucharystii (negowanej przez protestantów) ostatnia wieczerza jest ukazywana jako pierwsza msza, zarówno ze sceną ustanowienia sakramentu, jak i z zapowiedzią zdrady Judasza. Scena ta była jedną z najbardziej powszechnych we włoskich refektarzach, czyli jadalniach klasztornych. Malowidło ścienne Leonarda da Vinci w refektarzu klasztoru dominikanów przy bazylice Santa Maria delie Grazie w Mediolanie (1494-1498) stało się wzorem dla późniejszych twórców, zwłaszcza w okresie baroku, gdy scenę ostatniej wieczerzy umieszczano we współczesnych bogatych wnętrzach (por. Tycjan, Ostatnia Wieczerza, Palazzo Ducale, Urbino, 1542-1544, gdzie stół zostaje ustawiony ukośnie, by ukazać większą głębię i inną perspektywę).
• Muzyka, poezja. Do tego dziedzictwa sztuki należy także specjalna forma wokalna lub wokalno-instrumentalna, nazywana mszą. W Kościele katolickim na mszę składają się dwa rodzaje śpiewów: Ordinarium missae, czyli części stałe z niezmiennymi tekstami (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus-Benedictus, Agnus Dei), oraz części zmienne, zależne od obchodu liturgicznego, czyli Propria. Msze muzyczne komponowało bardzo wielu artystów: Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525-1594), Johann Sebastian Bach (1685-1750), Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791), Ludwig van Beethoven (1770-1827), Johannes Brahms (1833-1897), Giuseppe Verdi (1817-1901), a z polskich twórców: Mikołaj z Radomia (I poł. XV wieku), Stanisław
  Moniuszko (1819-1872), Wojciech Kilar (1932-2013), Krzysztof Penderecki (1933-2020) i inni. Sztuka i muzyka pomagają w odkryciu piękna i wielkości Eucharystii, która jest wyzwaniem dla wiary i rozumu ludzkiego. Pisał o tym ks. Jan Twardowski (1915-2006):

Naucz się dziwić w kościele –
że Hostia Najświętsza tak mała
że w dłonie by ją schowała
najniższa dziewczynka z bieli
a rzesza przed nią upada
rozpłacze się, spowiada –
że chłopcy z językami czarnymi od jagód –
na złość babciom wylatując półnago –
w kościoła drzwiach uchylonych
milkną jak gawrony
bo ich kościół zadziwia powagą.
I pomyśl. Jakie to dziwne
że Bóg miał lata dziecinne
Matkę, osiołka, Betlejem…
Tyle tajemnic, judaszów
męczennic, koszyczków, kwiatów
i nowe wciąż nawrócenia
że można nie mówiąc pacierzy
po prostu w Niego uwierzyć
z tego wielkiego zdziwienia

III. Wnioski i postulaty pastoralne:

• Troska o właściwe sprawowanie i przeżywanie Eucharystii winna być wspólna dla kapłanów i świeckich. Dziedzictwo sztuki chrześcijańskiej wzywa do większej dbałości o współczesne znaki i symbole Eucharystii, zwłaszcza w nowych kościołach, w wykonywaniu szat liturgicznych czy komponowaniu nowych pieśni mówiących o Eucharystii.
• Okazją do odkrywania dziedzictwa artystycznego na temat Eucharystii jest zwiedzanie bazylik, katedr, kościołów, a także muzeów, kryjących tysiące eksponatów, odwołujących się do symboli eucharystycznych. Są one prawdziwym i ponadczasowym świadectwem wiary przodków w prawdziwą i substancjalną obecność Chrystusa w znakach sakramentalnych.
• Warto zaczerpnąć ze skarbca muzyki chrześcijańskiej i słuchać mszy, komponowanych przez artystów różnych czasów. Nagrania są powszechnie dostępne, np. w internecie, ale mogą temu służyć także wizyty w filharmonii
  czy operze.
• Dla pełniejszego i bardziej aktywnego udziału warto w czasie formacji w stowarzyszeniach i grupach parafialnych podjąć naukę części stałych mszy świętej w języku łacińskim (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus-Benedictus, Agnus Dei), który pozostaje oficjalnym językiem Kościoła (Sacrosanctum concilium, 54).
• Pomocne w pełniejszym i owocnym udziale w świętych obrzędach jest poznawanie sztuki chrześcijańskiej i studiowanie jej historii. Obecnie dostępnych jest w języku polskim wiele słowników i encyklopedii z tej dziedziny, np. Nowy leksykon sztuki chrześcijańskiej, Kielce 2013.
• Niezwykle istotne dla właściwego rozumienia kultu Eucharystii jest jej odkrycie w osobistej pobożności przez adorację, procesje, czuwania. Stowarzyszenia katolickie powinny być promotorami takich działań we wspólnotach parafialnych, szczególnie podczas dawnej „oktawy Bożego Ciała” czy innych dni eucharystycznych w parafii. Warto w tym względzie wrócić do praktyki nabożeństwa czterdziestogodzinnego.

Króluj nam Chryste! – ks. Roman

nr 12 grudzień 2020 currenda s. 1

AK_Katecheza_2020_12_Currenda